सोयाबीन हे आंतरराष्ट्रीय बाजारातील एक प्रमुख तेलबिया पीक आहे. अमेरिका, ब्राझील, अर्जेंटिना, चीन आणि भारत या देशात सोयाबीनचे मोठ्या प्रमाणात उत्पादन घेतले जाते.भारताचा सोयाबीन उत्पादनात पाचवा क्रमांक लागतो. सोयाबीन पासून सोयापेंड व सोयातेलची निर्मिती केली जाते. सोयापेंड हि मोठ्या प्रमाणात पशुखाद्य म्हणून वापरली जाते. सोयाबीनमध्ये ४०टक्के प्रथिने व २०टक्के तेल असते. जमिनीची सुपीकता राखण्यास सोयाबीनमुळे मदत होते.
भारतात, सोयाबीन उत्पादन मध्यप्रदेश राज्याचा प्रथम क्रमांक लागतो. त्यापाठोपाठ महाराष्ट्र, राजस्थान, कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेश या राज्यात उत्पादन होते. देशातील एकूण सोयाबीन उत्पादनापैकी सुमारे ९० टक्के उत्पादन्या राज्यात होते.
महाराष्ट्रात अकोला, अमरावती, बुलढाणा, यवतमाळ, लातूर, हिंगोली आणि उस्मानाबाद या जिल्ह्यात सोयाबीन उत्पादन घेतले जाते.
सोयाबीन ही खरीप पीक असून मुख्यत: जून-जुलैमध्ये पेरणी केली जाते आणि सप्टेंबर ऑक्टोबर महिन्यात काढणी केली जाते. सोयाबीन पीक दिनदर्शिका खाली दिली आहे.
सोयाबीन पिकाचे वेळापत्रक |
||||||||||||
महिना |
जाने. |
फेब्रु. |
मार्च |
एप्रिल |
मे |
जून |
जुलै |
ऑगस्ट |
सप्टें. |
ऑक्टो. |
नोव्हे. |
डिसें. |
महाराष्ट्र |
||||||||||||
भारत |
||||||||||||
पेरणी/लागवड |
पिकाची वाढ |
काढणी |
Source: https://nfsm.gov.in/nfmis/rpt/calenderreport.aspx
सोयाबीनच्या लागवड, काढणी, विक्री दरम्यान शेतकऱ्यांना विविध समस्यांचा सामना करावा लागतो. त्या पुढील प्रमाणे-
वरील मुद्यांचे अनुषंगाने प्रकल्पांतर्गत सोयाबीन पिकासंबंधीच्या समस्या सोडविण्यासाठी लक्ष्य केंद्रित केले जाते. त्यामध्ये पेरणीपूर्व मशागत, पेरणीचे तंत्र (बीबीएफ,आंतर-पीक इ.), बियाणे प्रक्रिया आणि संबंधित तंत्र,अन्नद्रव्य व्यवस्थापन, कीड व्यवस्थापन, विशेष कृषी पद्धती, मातीचे आरोग्य सुधारण्याचे तंत्र, पीक काढणी पद्धती इ. शेतीशाळेमध्ये प्रशिक्षण दिले जाते. कीड व्यवस्थापन घटकांतर्गत पिकावरील विविध कीड व रोग कसे ओळखायचे याचे प्रशिक्षण दिले जाते, तसेच मित्रकिडी संदर्भात मार्गदर्शन केले जात आहे. प्रकल्प क्षेत्रात सोयाबीन या पिकावर उद्भवणारे प्रमुख कीड व रोगांमध्ये खोड माशी, फुलकिडे, पांढरीमाशी आणि गर्डल बीटलचा समावेश होतो.
कापूस हे आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील महत्वाचे पीक आहे. भारत, चीन अमेरिका, ब्राझील व पाकिस्तान या प्रमुख देशात जगातील एकूण कापूस उत्पादनापैकी सुमारे ७५% उत्पादन होते. कापूसाला "पांढरा सोनं" असे देखील संबोधले जाते. भारतात पंजाब, हरियाणा, राजस्थान, गुजरात, महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, आंध्र प्रदेश, कर्नाटक आणि तामिळनाडू या राज्यात मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन घेतले जाते.
महाराष्ट्रातील अमरावती, अकोला, यवतमाळ, वाशिम, वर्धा, नांदेड, परभणी, जळगाव, औरंगाबाद, जालना, बीड आणि बुलढाणा हे प्रकल्पांतर्गत प्रमुख कापूस उत्पादक जिल्हे आहेत.
कापूस ही खरीप पीक असून मुख्यत: जून-जुलैमध्ये पेरणी केली जाते आणि डिसेंबर ते जानेवारी महिन्यात वेचणी केली जाते.
कापूस पिकाचे वेळापत्रक |
||||||||||||
महिना |
जाने. |
फेब्रु. |
मार्च |
एप्रिल |
मे |
जून |
जुलै |
ऑगस्ट |
सप्टें. |
ऑक्टो. |
नोव्हे. |
डिसें. |
महाराष्ट्र |
||||||||||||
भारत |
||||||||||||
पेरणी/लागवड |
पिकाची वाढ |
काढणी |
कापूस पिकाच्या संदर्भातील प्रमुख समस्या पुढीलप्रमाणे -
प्रकल्पांतर्गत कापूस पिकासंबंधीच्या वरील समस्या सोडविण्यासाठी शेतीशाळेत प्रशिक्षण व मार्गदर्शन दिले जाते.
तूर हे भारतातील एक महत्वाचे कडधान्य पीक आहे. जगातील विकसनशील देशांमध्ये तूर लागवड केली जाते. भारत, आफ्रिका, अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया या देशात तुरीचे उत्पादन होते. भारत हा जगातील सर्वात मोठा तूर उत्पादक व आयातदार देश आहे. तूर हे कडधान्य पिकापैकी एक महत्त्वाचे पीक असून यात २२ टक्के प्रथिने असतात. तूर पिकाच्या मुलावरील नायट्रोजन यीक्त गाठींमुळे जमिनीची सुपीकता वाढण्यास मदत होते. तसेच आंतरपीक म्हणून मोठ्या प्रमाणात लागवड केली जाते.
भारतात तूर उत्पादनामध्ये महाराष्ट्राचा प्रथम क्रमांक लागतो. त्याखालोखाल कर्नाटक, मध्यप्रदेश, आंध्र प्रदेश, गुजरात या राज्यात तुरीचे उत्पादन होते.
प्रकल्प कार्यक्षेत्रातील लातूर, अमरावती, अकोला, नाडेड, परभणी, औरंगाबाद, जालना, बीड, बुलढाणा हे महाराष्ट्रातील मुख्य तूर उत्पादक जिल्हे आहेत.
तूर ही खरीप पीक असून मुख्यत: जून-जुलैमध्ये पेरणी केली जाते आणि डिसेंबर - जानेवारीत कापणी केली जाते. तूर पीक दिनदर्शिका खाली दिली आहे.
तूर पिकाचे वेळापत्रक |
||||||||||||
महिना |
जाने. |
फेब्रु. |
मार्च |
एप्रिल |
मे |
जून |
जुलै |
ऑगस्ट |
सप्टें. |
ऑक्टो. |
नोव्हे. |
डिसें. |
महाराष्ट्र |
||||||||||||
भारत |
||||||||||||
पेरणी/लागवड |
पिकाची वाढ |
काढणी |
तूर पिकाच्या संदर्भातील प्रमुख समस्या पुढीलप्रमाणे -
प्रकल्पांतर्गत तूर पिकाच्या शेतीशाळा आयोजित केल्या जात आहेत व तूर पिकाच्या उत्पादन वाढविण्याच्या अनुषंगाने हवामान अनुकूल तंत्रज्ञान वापराविषयक मार्गदर्शन केले जात आहे. तसेच वरील उत्पादनाशी संबंधित समस्यावर शेत्तीशाळेत लक्ष केंद्रित केले जाते.
हरभरा हे एक रब्बी हंगामात घेतले जाणारे प्रमुख कडधान्य पीक आहे. भारत जगात सर्वाधिक हरभरा उत्पादक देश असून त्याखालोखाल पाकिस्तान, म्यानमार, ऑस्ट्रेलिया, इराण या देशात मोठ्या प्रमाणावर हरभरा उत्पादन घेतले जाते. हरभार्यामध्ये १४ टक्के प्रथिने, ६० टक्के कार्बोहायड्रेड व जीवनसत्वे भरपूर प्रमाणात असतात. भारतात मध्य प्रदेश, राजस्थान, महाराष्ट्र, उत्तर प्रदेश, आंध्र प्रदेश, कर्नाटक आणि गुजरात या राज्यात हरभरा उत्पादक घेतले जाते.
प्रकल्पातील बुलढाणा, वाशिम, लातूर, यवतमाळ, अकोला आणि अमरावती या महाराष्ट्रातील मुख्य हरभरा पीक उत्पादक जिल्ह्यांचा समावेश आहे.
हरभरा पिकाची मुख्यत: सप्टेंबर-ऑक्टोबरमध्ये पेरणी केली जाते आणि फेब्रुवारी - मार्चमध्ये कापणी केली जाते.
हरभरा पीक वेळापत्रक |
||||||||||||
महिना |
जाने. |
फेब्रु. |
मार्च |
एप्रिल |
मे |
जून |
जुलै |
ऑगस्ट |
सप्टें. |
ऑक्टो. |
नोव्हे. |
डिसें. |
महाराष्ट्र |
||||||||||||
भारत |
||||||||||||
पेरणी/लागवड |
पिकाची वाढ |
काढणी |
हरभरा पिकाच्या संदर्भातील प्रमुख समस्या पुढीलप्रमाणे -
प्रकल्पांतर्गत वरील समस्या सोडवण्यावर भर दिला जातो व उत्पादनाशी संबंधित समस्यावर शेत्तीशाळेत लक्ष केंद्रित केले जाते.
हळद हे एक महत्वाचे मसाला व औषधि पिकांपैकी प्रमुख पीक आहे. भारत हा जगातील सर्वात मोठा हळद उत्पादक देश आहे. जगातील एकूण हळद उत्पादनापैकी ८० टक्के उत्पादन भारतात होते. त्याचबरोबर पाकिस्तान, बांग्लादेश, मलेशिया, म्यानमार, व्हिएतनाम, थायलंड, फिलिपिन्स, जपान, कोरिया, चीन, श्रीलंका, नेपाळ, पूर्व आणि पश्चिम आफ्रिका, दक्षिण प्रशांत बेट, मालागासी, कॅरिबियन बेटे आणि मध्य अमेरिका येथेही हळदीचे उत्पादन घेतले जाते.
भारत हळदीचा सर्वात मोठा उत्पादक, ग्राहक आणि निर्यातदार आहे. आंध्र प्रदेश, तामिळनाडू, ओडिसा, कर्नाटक, पश्चिम बंगाल, गुजरात आणि केरळ ही भारतातील हळद उत्पादित करणारी प्रमुख राज्ये आहेत. सांगली, सातारा, धुळे, पुणे, वर्धा हे महाराष्ट्रातील हळद उत्पादित करणारे मोठे जिल्हे आहेत. भारतात हळदीची लागवड खरिप हंगामात केली जाते. हळद पिकाचा कालावधी ८ महिन्याचा असून त्याची मुख्यत: जून-ऑगस्टमध्ये लागवड केली जाते आणि जानेवारी ते मार्च महिन्यात काढणी केली जाते.
हळद पिकाचे वेळापत्रक |
||||||||||||
महिना |
जाने. |
फेब्रु. |
मार्च |
एप्रिल |
मे |
जून |
जुलै |
ऑगस्ट |
सप्टें. |
ऑक्टो. |
नोव्हे. |
डिसें. |
महाराष्ट्र |
||||||||||||
भारत |
||||||||||||
पेरणी/लागवड |
पिकाची वाढ |
काढणी |
हरभरा पिकाच्या संदर्भातील प्रमुख समस्या पुढीलप्रमाणे -
प्रकल्पांतर्गत वरील समस्या सोडवण्यावर भर दिला जातो व उत्पादनाशी संबंधित समस्यावर शेत्तीशाळेत लक्ष केंद्रित केले जाते.